فلسفه و روان‌شناسي چه نسبتي دارند؟
روان‌شناسي با فلسفه رابطه‌ي خاصي دارد. نظريه‌هاي خاص روان‌شناختي خيلي بيش از نظريه‌هاي خاص يك علم تجربي ممكن است عملاً بر يك استدلال فلسفي يا نظريه‌اي درباره‌ي خير و شر تأثير بگذارند؛ عكس آن نيز صادق است؛ به جزء آنجاها كه روان‌شناسي با فيزيولوژي ارتباط مي‌يابد. روان‌شناسي از اشتباهات فلسفي بيشتر آسيب مي‌پذيرد تا آسيبي كه به جهت عضويت در علوم طبيعي بر آن وارد مي‌شود. اين امر شايد از اين روست كه ساير علوم طبيعي از گذشته‌اي تقريباً دور داراي موقعيت نسبتاً تثبيت شده‌اي بودند و بنابراين زمان كافي براي تبيين و تدقيق مفاهيم بنيادين خويش جهت اهداف خاص خود داشته‌اند، ولي روان‌شناسي اخيراً به صورت علمي مستقل درآمده است. تا يك نسل قبل معمولاً روان‌شناسي را داخل در حوزه‌ي كار فيلسوف مي‌دانستند و كمتر آن را به صورت يكي از علوم طبيعي تلقي مي‌كردند. از اين رو روان‌شناسي فرصت كافي براي تكميل فرآيند تدقيق مفاهيم بنيادين خود -هرچند كه از نظر فلسفي بي‌ايراد نباشد- نداشته است. مفاهيمي كه به هر حال بايد به صورتي كاملاً روشن تبيين شوند و عملاً قابليت كاربرد يابند. وضعيت فعلي علم فيزيك اين نكته را به اثبات مي‌رساند كه وقتي علمي به مرحله‌ي پيشرفته‌تري نسبت به گذشته مي‌رسد ممكن است مجدداً از جهت مسائل فلسفي با اشكالاتي روبه‌رو شود، به‌طوري كه دوره‌ي استقلال آن علم نه در آغاز تكون و نه در مرحله‌ي پيشرفت آن بلكه در فاصله‌ي بين اين دو دوره قرار داشته باشد. مطمئناً فلسفه مي‌تواند در دوره‌ي بازسازي دانش فيزيك مؤثر واقع شود.
شكاكيت يعني چه؟
بخش قابل توجهي از اشتغالات فلسفه صرف مخلوق عجيبي به نام شكاك مطلق شده است، هرچند كسي كه واقعاً شكاك مطلق باشد وجود ندارد واگر هم وجود داشته باشد ابطال رأي او محال خواهد بود. چنين كسي نه مي‌تواند مخالف خود را رد كند و نه مي‌تواند چيزي حتي شكاكيت خود را اثبات كند. مگر، آنكه با خود دچار تناقض شود، زيرا اثبات اينكه هيچ‌گونه شناختي وجود ندارد و هيچ اعتقادي حق نيست، خود اثبات يك اعتقاد است. اما شما نمي‌توانيد براي او ثابت كنيد كه برخطاست. زيرا هر دليلي بايد چيزي را مسلم فرض كند، مقدمه‌اي يا چيز ديگري و قواعد منطق را. اگر قانونِ ] امتناعِ [ تناقض درست نباشد، هرگز نمي‌توان سخن كسي را با استناد به اينكه تناقض‌آميز است رد كرد.
بنابراين فيلسوف نمي‌تواند از هيچ شروع كرده همه چيز را اثبات كند: بلكه خلاصه بايد چيزهايي را مفروض بگيرد. به‌طور مشخص بايد درستي قواعد منطق را مفروض بگيرد، والا نمي‌تواند هيچ استدلالي اقامه كند يا حتي جمله‌ي معناداري بيان كند. مهم‌ترين اين قوانين دو قانون ] امتناع [ تناقض و قانون ثالث مطرود (بين سلب و ايجاب واسطه‌اي نيست) هستند. كاربرد قانون اول درمورد قضايا اين است كه براساس آن يك قضيه ممكن نيست هم صادق باشد و هم كاذب و براساس قانون دوم يك قضيه بايد يا صادق باشد يا كاذب. كاربرد قانون اول درمورد اشياء و امور هم اين است كه براساس آن ممكن نيست يك شي‌ء هم باشد و هم نباشد و يا صفتي را هم داشته و هم نداشته باشد. براساس قانون دوم نيز بايد يا باشد يا نباشد و يا صفتي را داشته باشد و يا نداشته باشد. اين دو قانون چندان با اهميت به نظر نمي‌رسند ولي تمامي معرفت و تفكر آدمي بر آن دو مبتني است. اگر اثبات چيزي به معني نفي نقيض آن نباشد، هيچ سخني معنايي نخواهد داشت و سخن هيچ كس را هم نمي‌توان رد كرد؛ زيرا ممكن است هم آن سخن و هم رد آن هر دو درست باشند. البته اين نيز درست است كه در بعضي موارد اسناد دادن چيزي به صفتي يا اسناد ندادنش به آن چيز هر دو گمراه كننده است. مثلاً افراد زيادي هستند كه اسناد دادن يا ندادن صفت طاسي به آنها، نادرست است، ولي اين به دليل فقدان تعريف دقيقي از واژه‌ي «طاس» است، و هم به دليل آنكه «طاس» و «غيرطاس» داراي درجات هستند و در بين آن دو مواردي هست كه نمي‌توان هيچ يك از اين دو اصطلاح را به كار برد، بلكه بايد گفت «تاحدودي طاس» يا «بيش و كم طاس».
در اين صورت هيچ كس نيست كه درجه معيني از اين صفت را هم دارا باشد و هم نباشد. هر فردي بايد درجه معيني از طاسي را داشته و يا نداشته باشد. ولي وقتي كه واژه‌ي «طاس» يا «غيرطاس» را به كار مي‌بريم دقيقاً مشخص نيست كه چه درجه‌اي از اين صفت را در نظر داريم. به نظر من اعتراضاتي كه گاهي به قاعده‌ي امتناع ارتفاع نقيضين شده ناشي از همين نوع بدفهميهاست. چنان كه قاعده امتناع اجتماع نقيضين درمورد كسي كه به جهتي خوب است و به جهت ديگر بد يا در زماني خوب است و در زمان ديگر بد كاملاً صادق است.
بخش7
:: موضوعات مرتبط:
مطالب فلسفی ,
,
:: برچسب‌ها:
موسیقی ,
شعر ,
اجتماعی ,
فلسفی ,
,
هنر ,
ادبیات ,
,
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
